‘Taktiksel Medya’ serisi, periyodik olmayan bir şekilde Piksel.Bülten’de yer alacak bir yazı dizisidir. Seri, bilgi aktivizminin önemli bir bileşeni olan elektronik siber itaatsizlik yöntemlerini bütünleyen taktiksel medya pratiklerini odağına alıyor. Bir yandan da taktiksel medya kullanımının, enformasyon, bilgi, veri ve dijital içeriklerle hibritleşerek oluşturduğu parazitik yöntemlere büyüteç tutuyor. Ayrıca, merkeziyetçi bilgi politikalarının sistematik baskıları sonucunda ‘korsanlaştırılmış’ hale getirilen bilgilerin özgürleşimci potansiyellerini araştırıyor. Birinci yazı olan ‘’Taktiksel Medya: Korsanlaştırılmış Bilgi’’ ise, bilgi kompleksinin görünmeyen yüzüne erişim sağlamak için provokasyon dolu bir giriş niteliği taşıyor.

[Yeni medya ¿ eleştirel medya ¡ taktiksel medya.]

Birbirleriyle kesişebilecek şekilde geçişli ve geçirgen haldeki bu ‘medya modları’; analog, hibrit ve dijital ortamlardaki aksiyonları kümeleyen birer anakart gibi işlemekte. Bu yazıda kendi başına ele almak istediğim taktiksel medya ise eleştirel medyaya daha yakın bir çizgide konumlanarak, ‘’durumsal, meydan okuyan ve kendi kendini sonlandırıcı’’ [1] bir medya aktivizmi biçimini benimser. Baskın teknolojik kültürün mekanizmalarını ‘’kolektif yöntemlerle savuşturmaya yönelik moleküler müdahaleler ve semiyotik şoklar yaratmak için’’[2], teknolojik araçların kullanımı demokratikleştirecek taktikler üretir. ‘’Kriz, eleştiri ve muhalefet’’[3] medyası olarak da anılan taktiksel medya, bilgi üretiminin ve dağıtımının yeni yollarını; hedef şaşırtarak, kurnaz numaralara başvurarak ve gerilla çözümler geliştirerek araştırır. ‘Yeraltında’ oluşan bilgileri, sahip oldukları sosyo-politik bağlamlarını kaybettirmeyecek alternatif yöntemlerle ana akımda birer parazit gibi dolaşıma sokmak üzere örgütler ve kamusal medya aktarımının ‘ne olabileceğine’ dair radikal stratejiler üretir. Korsan olarak ilan edilen, ve de bu yüzden ‘korsanlaştırılmış’ olan bilgi, araç ve yöntemlerin aktarımına yönelik engelleri ‘sistematik korsanlık’ yoluyla aşmaya çalışan bir tür manevralar bütünüdür aslında. Teknoloji destekli bilgi yönetim sistemlerini hedef alarak gerçekleştirilen elektronik sivil itaatsizlik [4] biçimlerinden olan hacktivizm, dijital kültür blokajı (digital culture jamming) ve parazitik web aksiyonlarını sıklıkla kullanır. Bilgi aktivizmini, kendin-yap stili teknolojilerle birleştirerek, verimlilik ilkesine ve optimizasyonuna uygun hale gelmesi için ‘arındırılan’ verilere müdahale eder. Böylece, siber uzayda serbestçe süzülen tekil enformasyon parçacıklarını ‘kirleterek’ bilgi politikasının konusu haline getirir. Taktiksel medya pratiğinin bütün bu karşı çabaları, ifade özgürlüğünün alenen engellenmesiyle ve açık erişimin kısıtlanmasıyla birebir bağlantılı elbette. Filistin’de devam eden soykırım gibi çatışma zamanlarında, siber ortamda ‘’gölge engellemelere (shadowban)’’ [5] maruz kalarak uzaklaştırılan anahtar kelimeler ve imgelerin sayısı giderek artıyor. Sistemde yalnızca herhangi bir sürtünme oluşturmayan bilgilerin geçişine izin veren algoritma filtreleri de, geriye kalan heterojen bütün içerikleri ‘bilgi suçu’ klasörüne istiflemekte.

LİSANSSIZ: Yaratıcı bir pratik olarak sahtecilik, 2023

GWBush.com, George W. Bush’a yönelik siber çökme eylemi, 2000

Bu yüzden, bilgi sistemleri üzerinde otoriter rejimlerin isteğiyle gerçekleştirilen uygulamalara bir dizi karşı müdahale geliştirmek net sakinlerine düşüyor. Bilgi akışını kesintiye uğratarak, seçtikleri bilgileri araya yerleştirip kendi aktarım kanallarını oluşturan aktivistlerin yasadışı temel pratiği olan hacktivism (bilgisayar korsanlığı aktivizmi), bahsi geçen ihtiyaçların en belirgin mücadele zemini. Hacktivistler, çevrimiçi platformların olağan akışına müdahale ederek kendi iletilerini, sunucuya virüs bulaştırma, alıcıyı aşırı yükleme (DDoS) veya ajan eklenti uygulamaları benzeri işlemler sayesinde sekteye uğratırlar. Bilgi kapitaline direkt olarak erişemedikleri ve kontrol edemedikleri (keza zaten bunu istemedikleri) için mevcut gücü savuşturma yöntemlerine başvururlar. En tipik örneği, anarşist kökenli bir eylem biçimi olan ‘çökme’ eyleminin dijital versiyonu olan ‘’siber çökme (cybersquatting)’’[6] olarak bilinir. Siber çökmenin bir diğer türü ise yazım yanlışlarına çökmedir (typosquatting). Typosquatting, ana akım markaların veya politik figürlerin web sitelerinin sadece bir harfinin değiştirilerek farklı varyasyonlarda defalarca kopyalanmasını ve alan adlarının aktivistler tarafından satın alınmasını kapsar. Müdahale edilmek istenen site, mevcut alan adlarından sadece bir tanesine sahipken, aktivistler bu web sitesine ilişkin bütün yazım hatalarını da kapsayan geniş bir envantere sahip olurlar. Böylece, çokça tekrarlanan o ifadede olduğu gibi, ’Dünya’daki mal varlığının %99’una sahip olan %1’in’ elinden, %99’a tekabül edecek kadar dijital alan ismini almış olurlar. Sembolik bir geri kazanım hamlesi olan bu jest, en son George W. Bush’un seçim kampanyası sitesinde bulunan yanlış bilgileri ifşa etmek için kullanılmıştı. [7] Bir diğer siber itaatsizlik türü olan E-Graffiti ise, hedef alınan web sitesinden çok fazla işlemsel istekte bulunan kullanıcıların sitede bir süre sonunda zorla açtıkları arayüz çatlaklarına istedikleri metinleri ve imajları doldurma eylemlerine denir. Daha önce 2014’te Galeano’nun politik bir suikaste kurban gitmesi sonucunda Zapatista komüniteleri ile dayanışma içerisinde, Meksika başbakanı Enrique Peña Nieto’nun web sitesine gerçekleştirilmiştir. Saldırı boyunca, ‘404’ hatalarının üst üste bindiği arayüz git gide interaktif bir yas duvarına benzemeye başlar ve kitlesel olarak yazılanan ‘’performatif bir matrise’’[8] dönüşür.

E-Grafitti: yas ve aksiyon için metinler, 2014

Bilgiden dışlananların bilgiyle kurduğu ilişki asla aynı kalamaz. Ürettikleri bilgiler otorite tarafından korsanlaştırılan topluluklar gitgide birer korsan gibi düşünmeye başlarlar ve zaman içerisinde bilgi periferisinde geliştirdikleri kolektif karşı-propaganda metotlarını benimserler. Korsanca düello etmek öğrenilir, hatta çoğu zaman anonim kalınır veya savaş alanına hiç çıkılmaz bile. Typosquatting ve E-Grafitti de, web sitelerine odaklanan dijital ve metin bazlı müdahaleler olmakla birlikte, aynı zamanda aktivistlerin mevcut duruma dair kendi fikirlerini, hedefin bilgi dağıtım kanallarını kullanarak gerçekleştirdiği protesto yöntemleridir. Hedefin kendi kaynaklarını ve görünürlüğünü -zararlı birer parazit gibi davranarak- kendisine karşı kullandıkları için, bu protesto biçimini uygulayanlar oldukça az efor harcarlar. Bel altı ve vurkaç stratejiler hayatta kalmak için çok kritik bir rol oynasa da, taktiksel medya sadece var olan bilgiyi silmek veya aşılama yöntemiyle başka kaynaklara enjekte etmekle sınırlı kalmaz. Aynı zamanda, bilgi edinme, yayma ve kullanma özgürlüğünden temellenen gayriihtiyarı bir arşivleme pratiği de vardır. Bu arşivleme pratiklerinden belki de en önemlisi: Valeria Graziano, Marcell Mars ve Tomislav Medak tarafından ‘’korsan ilgi’’ (pirate care)[9] olarak kavramsallaştırılan, paylaşım odaklı, açık, merkeziyetsiz ve bilgiye ücretsiz erişim sağlanabilen platformlar üzerinde gerçekleşen; ilgilenme, bakım yapma, sürdürülebilir kılma ve onarma yöntemlerinin bütünüdür. Bir ‘orijinalin’ korsanını üretmek onu kopyalamış olmayı gerektirir, dolayısıyla ikincil bir kaydı üretilmiş olur, böylece korsanca arşivlenir. Korsan etiğinin bir parçası olarak elde edilen ganimet çok iyi saklanır. Gözlerden uzak tutularak gerçekleştirilmeyen bu saklama hali, fikri mülkiyet, telif hakları ve yasalarla ilgili zaman zaman gri alanda kalan, zaman zaman da onlarla karşı karşıya gelen paylaşımcı uygulamaları tetikler. Üretilen kopyalar internette erişime açılarak, orijinalin internetteki yayılış alanını ve hacmini serpiştirilmeyi bekleyen birer tohum gibi sürekli artırır. Böylece mülkiyetin tek kişiye ait olduğu ve o kişinin arşivinin yok olduğu senaryoda oluşacak kamusal bilgi kaybına karşı risk azaltılmış olur. Sonuçta bir bilgiyi hiç arşivlememek, arşivden çıkarmak veya yok olmasına izin vermek de kritik bir karardır. Bilgi yönetiminin ayrımcı bir politik aparata dönüştüğü Türkiye’de de yasaklı kitapların sayısının bir hayli fazla olduğunu göz önüne alırsak, bu serinin bir sonraki yazısı için ‘korsanlık yoluyla arşivleme pratiklerini’ incelemek önemli gibi görünüyor.

Korsan İlgi sözlüğü, web sitesinden görüntü, 2019

Ťáƙtîķŝéľ méďÿã, varlık ve oluşum sebebi gereği, içeriklerin standart bir tüketim veya üretim zincirine bağlı olduğu diğer medya tahayyüllerinden ayrılır. Dijital veya analog ortamlardaki bağlamı, zemini ve araçları başkalaştırarak eleştirel mesafe üreten, karşıt ve karşılıklı bir pratiktir. Siber ortamdaki özneleri, platformların değiştirilemeyen arayüzleri içerisindeki güçsüz bir içerik editörü veya algoritmaların kararlarına pasif bir şekilde maruz kalan kullanıcılar olarak konumlandırmaz.

‘Taktiksel Medya’ yazı dizisi, mercek altına aldığı konuya dair farklı perspektifler, aksiyonlar, müdahaleler ve yöntemlerle bir sonraki bültenlerde de dijital varlığını talep edecek. Veri birikintisininin görünmeyen yüzüne erişim sağlamak ve siber ortamda hak savunuculuğu yapabilmek için vakaları, kavramları ve eylemleri eşelemeye devam etmek üzere 🏴‍☠️.

Referanslar

[1] Nayar, Pramod K. (2010), An Introduction to New Media and Cybercultures, Wiley-Blackwell, sf. 100, İngilizce’den çeviren: Fırat Yusuf Yılmaz

[2] Critical Art Ensemble, Tactical Media, 2009, İngilizce’den çeviren: Fırat Yusuf Yılmaz.

[3] The ABC of Tactical Media, David Garcia and Geert Lovink, 2008.

[4] Critical Art Ensemble, Electronic Civil Disobedience: And Other Unpopular Ideas, 1996.

[5] Institute of Network Cultures, Theory Fragments of the Shadowban: Navigating Censorship of Palestinian Content, Chloë Arkenbout, 2024.

[6] Cybersquatting, Geekforgeeks, 2024.

[7] Cybersquatting: Piracy and Ransom in the Electronic Age, Reed Smith, LLP, 2000.

[8] E-Graffiti: Texts in Mourning and Action, Ian Alan Paul, 2014.

[9] Pirate.care Project, 2019.

*UNLICENSED: Bootlegging as a creative practice, Valiz, Ben Shcwartz, 2023.